Drogi czytelniku ! Niniejsza praca jest zbiorem ogólnodostępnych informacji dotyczących miast miasteczek i osad w prawobrzeżnej części Ziemi Czerskiej. W przeważającej mierze informacje te były już publikowane. Niemniej nigdy historia tych miejscowości nie została zestawiona razem i w tak stosunkowo szczegółowy sposób. Jest to zatem swoisty leksykon, zwierający podstawową, lecz nie całkowitą wiedzę o miastach położonych w zawiślańskiej części Ziemi Czerskiej.
Z pewnością wielu zada pytanie: czym są tak gloryfikowane przeze mnie miasta, miasteczka i osady ? Otóż uważam, że błędem byłoby stawianie na równi wszystkich miejscowości, które obecnie nie posiadają praw miejskich. Istnieje bowiem całe grono miejscowości, które wyróżniają się nie tylko barwną i bogatą historią, ale również skupiają w swych okolicach specyficzny folklor, legendy i kulturę charakterystyczną dla całej prawobrzeżnej części Ziemi Czerskiej. Ponadto te stare miasteczka, wciąż odgrywają poważniejszą rolę gospodarczą, handlową, czasami nawet przemysłową niż typowe wsie mazowieckie. Co więcej, pomimo, iż od ponad półtora wieku nie są miastami, wciąż pozostają nimi w świadomości zamieszkujących w nich ludzi.
Przyjęty przeze mnie podział administracyjny Mazowsza, stanowiący podstawę pracy, a opierający się na jedności i odrębności tak kulturowej jak też historycznej, wywodzi się z XIV-XVI wieku, kiedy to całe Mazowsze dzieliło się na 3 województwa: płockie, rawskie i mazowieckie. Województwo mazowieckie obejmowało 10 ziem: Czerską, Warszawską, Wyszogrodzką, Zakroczymską, Ciechanowską, Wizką, Liwską, Łomżyńską, Zambrowską i Nurską. Największą z nich i spełniającą za czasów panowania książąt mazowieckich największą rolę była Ziemia Czerska. Dowodem tego mogą być tytuły przyjmowane przez książęta mazowieckie, których siedziba znajdowała się początkowo, zanim nie została przeniesiona do Warszawy, właśnie w Czersku, takie jak ten: "Ziemowit III Książę Mazowsza i Ziemi Czerskiej". Pierwotnie Ziemia Czerska obejmowała także Ziemię Liwską, która została z niej dość wcześnie wyłączona a spełniała funkcje obronne przed najazdami Jadźwingów i Litwinów, jako obszar przygraniczny - podobnie jak Marchie Karola Wielkiego. Z niej też zostały wyłączone Ziemia Warszawska i Nurska. Co więcej, jak twierdzi historyk prof. H. Samsonowicz - Ziemię Czerską, choć tak małą w skali kraju uważać możemy nie za składową część Mazowsza, lecz za odrębną jednostkę historyczną, taką jak Małopolska czy Wielkopolska. (...)
(ze wstępu)
Zygmunt Tomasz Gajowniczek |